ÖZBEKİSTAN

�zbek kıyafetleri �zbekistan’da giysiler milli kıyafetlerle paralel olarak gelişme g�stermişlerdir. �zbekler, milli kıyafetlerini, ev malzemelerini, renk ve nakışla s�slemişler, giysilerinde genellikle �zg�n renklere �nem vermişlerdir... �zbekistan’da dekoratif nakış halk sanatları i�inde �nemli yer alır. Eskiden nakış�ılık sanatı kendi nakış g�zelliğiyle, renkler �eşitliliğle ve �zg�nl�ğ�yle meşhur olmuştur. Eskiden gelinin �eyizi i�ine muhakkak �zerine nakış s�slenmiş olan kıyafetler girerdi. Kıyafetlerin �oğu aileyi b�y�den, nazar değmesinden, koruma fonksiyonunu taşırdı. Damadın evine gelini nakışlarla s�slenmiş olan şal altında g�t�r�rlerdi. �ift i�in ayrılmış olan odanın duvarlarını ve yatağı şallarla s�sl�yorlardı. Bu şalların adı, ”ş�zani’’ olup, asıl anlamı “iğneyle dikilmiş olan” demektir. G�n�m�zde’de bu atalardan kalan adet saklanmıştır. Milli kıyafetler şimdi de orjinalliğini sağlamak amacıyla elle yapılıyor. ............................................................................................................................................................................................. Bir tutku, bir gelenek DOPPİ �zbekistan’da her şehrin doppisi farklı oluyor. Eskiden sadece erkeklerin kullandığı doppı, artık kadınlar tarafından da kulllanılıyor. Doppı sadece geleneksel bir başlık değildir. �zbek halkı i�in bu şapkaların �eşitli anlamları da bulunmaktadır. �rneğin, bir erkeğin şapkasının başından d�şmesi �irkin ve ayıplanacak bir hareket olarak kabul edilir. “Senin başında şapka var mı?” sorusunun anlamı “Sen de erkek misin?” demektir. Klasik erkek doppiları kare şeklinde, siyah kumaştan yapılıyor. �zerine beyaz renk ile d�rt adet sivri biber motifi nakşediliyor. Bu şapkaların Hokand, Margilan, eski Taşkent ve Semerkant olarak �eşitli t�rleri vardır. Zemin ve s�slemesi farklı şapkalarda �nceleri kuş kanadı motifi kullanılırdı. ��nk� doğu efsanelerine g�re, insanın kafasına konan kuşun mutluluk getireceğine inanılırdı. Bu nedenle �ocuk şapkalarının �oğu h�l� kuş t�yleriyle s�sleniyor. �ocuk şapkaları ayrıca, değişik nakışları ve resimleriyle de ilgi �eker. Simli kumaştan yapılan şapkaya, �ocuğu kem g�zden korumak i�in de bir nazarlık takılır. Hokand şapkaları “Okpar” ya da “Beyaz kanat” olarak adlandırılır. Kadın doppıleri ise bir �i�ek bah�esinin g�z alıcı renkleriyle s�slenir. ............................................................................................................................................................................................ Gen� kız kıyafetleri �lkede bedene giyilen elbiseye “k�ylek’’ deniyor. “v” yakalı , iki par�adan oluşan elbisenin �st kısmı v�cuda oturacak şekilde , alt kısmı boldur. Etek u�larına bir sıra fırfır dikilerek s�slenir. Yaka , ince plilerle hazırlanır. Kollar bileğe doğru bollaşarak el �zerine kadar iner, u�ları yine ince plilerle s�slenir. Elbisenin boyu da ayak bileği hizasındadır. Nim�e K�ylekin �zerine giyilen kısa yeleğin adıdır. D�z ipekli kumaşlardan veya kırmızı kadifeden dikilir. Yakası “v”kesimli, v�cuda oturacak şekilde hazırlanan nim�enin boyu bele kadardır. Eskiden �zeri zincir işi (suzeni) ile işlenirken g�n�m�zde farklı kumaşlarla stilize formlar aplike edilerek ya da boyanarak s�slenir. Nim�elerin uzun dikilenleri de vardır. Alta “ lazım’’ adı verilen pantolon dikilir.K�ylekin kumaşından hazırlanır. Normal genişliktedir. pa�alara doğru daralır. U�larına aynı kumaştan ince bant ge�irilir. Lazımın boyu ayak bileği hizasındadır. Ayağa etik (�izme) veya topuklu ayakkabı “tufli’’ giyilir.Sa�lar birden fazla �r�l�r. Başa zincir işi (suzeni) veya goblen işlemeli doppi giyilir. Sim iplerle dokunmuş kumaşlardan dikileni genellikle gelinler tarafından kullanılır. Ve “tes kalpak’’ adını alır. Bu başlıklar yaklaşık 5 cm. y�ksekliğinde ve kare formludur. Kadın kıyafetleri Evli ve yaşlı kadınların elbiseleri de atlas kumaşlardan dikilir. “Hatun libası”olarak adlandırılan elbisenin �n� g�ğse kadar a�ık, robalı ve ceket yakalıdır. Kollar normal genişlikte, bileğe kadar a�ık, robalı ve ceket yakalıdır. Kollar normal genişlikte, bileğe kadar uzundur. Bol olan elbisenin boyu diz altına iner. Alta yine lazım giyilir, modeli aynıdır. Evli kadınlar sa�larını bir veya iki �r�k yaparlar. İşlemeli sa� bağı “cemelek”ile s�slerler. “Sırga”adı verilen k�peler, “nazgerdan”gerdanlık ve “zibi gerdan” kolye kullanılır. �zel g�nlerde ve g�sterilerde ise “tillekaş2adı verilen ta� başa takılır. tillekaş �zerine ince ipek �rt� “rumal” �rt�d�r. Altından yapılan bu aksesuarlar g�n�m�zde yapılmamaktadır. ......................................................................................................................................................................................... Gelenek- g�renek ve İnan�lar D�nyadaki her halkın kendine ait gelenek ve g�renekleri olduğu gibi �zbeklerin de kendine ait olan adetleri vardır, Bu adetlerin �oğu eskiden beri yapılagelmektedir. �zbek T�rkleri kendi �rf ve adetlerini �ok iyi bir şekilde korumuşlardır. H�l� da sıkı sıkıya sarılmaktadırlar. Son derece sakin fakat alışkanlıklarından taviz vermeden hareket etmekteler. �zbek T�rkleri halk inan�ları T�rkiye T�rkleri halk inan�larına doğal olarak �ok benzemektedir. Derlenen malzeme hayatın �nemli safhalarına g�re tasnif edilecek olursa: Selamlamak Hal Hatır Sorma �zbeklerde edep insanlara �ocuk yaşta kazandırılır. �zbeklerde selam, “Selam�n Aleyk�m” diyerek gen� tarafından yaşlıya, sağ el g�ğ�sle kalbin �zerine konularak verilir. Selam vermek ve almak sevap sayılır.“Selamlaşma hayata muhabbeti arttırır.” “Selam ruhu tetikler”denilir. Selamlaşan kimseler matemli yerlerde tanıdıkları ile el vererek selamlaşırlar, hasta ziyaretinde de tokalaşmadan selamlaşılır. �zbeklerde selamlaşmak adabın bir h�km�d�r. İnsan tanımadığı bir kimseyi de selamlamalıdır. “Selam Allahın borcudur.” İnancı vardır. “Selamlanın sevap alır” �zbekler selamlaşırken, genellikle “Assalamu alaykum”, “Salamaleykum” ve de “Salam, yahşimisiz ?” Selamlaşmadan sonra hal hatır soruyorsunuz. Mesela, “İşleringiz, sağlıklarıngız yahşimi?”(İşleriniz, sağlıklarınız iyi mi ?), (�ocuklarınız nasıl ?). �zbekler hal hatır sormayı �ok severler. Hal hatır sormak, tanıdık kişi ile samimi veya tanıdık olmayan kişi ile de ilgilenmek i�in yapılır. ........................................................................................................................................................................................... Sofra k�lt�r� Bazı yemek tariflerinin y�zyıllar �ncesinden kaldığı geleneksel �zbekistan mutfağı, girek artan �eşidiyle d�nya mutfaklarında �zg�n bir yer ediniyor. �zbekistan mutfağı’nın en �nl�, en lezzetli b�l�m�n� hi� kuşkusuz pilav oluşturuyor. M.�. 4. y�zyılda, B�y�k İskender zamanından bu yana yapılan, her bir aş�ının kendi bulduğu bir �zelliği ekleyerek zenginleştirdiği ve bu nedenle bir “sanat” diye nitelendiren pilavın pişirimi, b�lgeden b�lgeye değişiklik g�sterse de, hepsinin ayrı bir lezzeti, ayrı bir �zelliği bulunuyor. Pilav yapımında ana malzemeler değişmiyor. Yani, pirin�, et, yağ, havu�, soğan ve �eşitli baharatlar b�t�n b�lgelerde kullanılıyor. B�lgesel �zelliğine g�re ise i�ine ayva, kuru �z�m ve �eşitli sebzeler ilave edilebiliyor. �zbekistan’da her erkek bu pilavı pişirmeyi biliyor. Eve misafir geldiğinde, pilav mutlaka evin erkeği tarafından yapılıyor. Bu değişmez ve �ok makbul bir gelenek. �zbekistan’da pilav pişirmek i�in �zel yerler de bulunuyor. “�ayhane” denilen bu yerlere malzemelerle gidiliyor. Pilav b�y�k kazanlarda pişirildikten sonra, orada yeniliyor. �ayhaneler, �zellikle kalabalık misafirlerin ağırlandığı yerler. Bu gelenek �zbekle’in yaşamında �ok �nemli bir yer tutuyor. �ayhane’ye gidiş bir ş�len, bir piknik gibi yaşanıyor. Pilavın pişirilmesi, yenmesi ve masabaşı sohbetleri sabahtan akşama kadar s�r�yor. �zbekistan pilavının yanında genellikle “yeşil �ay” i�iliyor. Bu �ay fabrikalarda �zel olarak işleniyor. Tansiyon d�ş�r�c� ve dinlendirici etkisi olan �ayın rengi, adı �zerinde ; yeşil... �zbekistan’da sofra adabına da �ok �nem veriliyor. �rneğin ailenin en b�y�ğ� sofraya oturmadan yemeğe başlanmıyor. Yemek bittiğinde, yine ailenin b�y�ğ� tarafından dua ediliyor. �zbekistan’da sofrada sohbet etmek �ok yaygın bir gelenek. Hele eve konuklar gelmeşse sofra toplanmadan saatlerce sohbet edilebiliyor. Bu, konuklara duyulan saygının, misafirperverliğin bir g�stergesi. Eve gelen konuklara mutlaka yemek �ıkarılıyor, zengin bir sofra hazırlanıyor. Bu hi� değişmeyen bir gelenek. D�ğ�nlerde ve �zel g�nlerde gelen yakın akrabalar uğurlanırken, o g�n onlara ne ikram edilmişse, aynısından k��k bir paket yapılıp yanlarına veriliyor. �zbekistan mutfağındaki bir diğer �zellik ise, meyve ve tatlı servisinin yemeklerden sonra yapılmaması... Meyve ve tatlı yemeğin en başında servis yapılıyor ve b�t�n sofra boyunca orada kalıyor. �zbekistan’da komşuluk ilişkileri ve insanlar arası dayanışma o kadar gelişmiş ki, evde ne yemek pişmişse mutlaka en yakın komşuya birkap veriliyor. Bu durum, dini bayramlarda daha da artıyor. Olduk�a fazla yemek yapılıp b�t�n komşulara dağıtılıyor. Bu yemeklerin en başında ise, tabii ki pilav geliyor...